Wiesz co dzieje się co roku 1 stycznia? Poza sprzątaniem po imprezach sylwestowych to również dzień, w którym do kolejnych utworów wygasają prawa autorskie majątkowe. To znaczy, że przechodzą one do domeny publicznej: stają się powszechnie dostępne i można swobodnie z nich korzystać: kreatywnie, przedsiębiorczo, by zarabiać czy tworzyć z nich nowe utwory.
Oto bardzo subiektywny przegląd na 2020 z twórcami i twórczyniami sztuki, nauki, muzyki. Prace nie wszystkich autorów i autorek łatwo znaleźć w sieci, ale w nowym roku może być o dostęp do nich coraz łatwiej. Mam nadzieję, że udało mi się znaleźć osoby nieznane i ciekawe, których „drugie życie” twórczości będzie inspirujące!
Sztuki wizualne
Aleksandra Ekster, artystka, pedagogożka, przedstawicielka rosyjskiej awangardy. Zajmowała się malarstwem oraz sztuką użytkową, projektowaniem scenografii oraz kostiumów dla teatru i filmu. Zaprojektowała m.in. mundur wyjściowy dla Armii Czerwonej. Miała ogromny wpływ na rozwój międzynarodowej sztuki awangardowej i dziś stanowi inspirację dla projektantw i projektantów mody. Jej prace znajdziemy m.in. w Google Arts&Culture, Wikimedia Commons. oraz nowojorkiego muzuem sztyki współczesnej MoMA. Grafika tutułowa wpisu to jej praca Revue bateaux, grafika poniżej to zdjęcie Aleksandry Ekster w jej pracowni pochodzące z New York Public Library.
Jankiel Adler, żydowski malarz ekspresjonista i surrealista, grafik, scenograf i poeta pochodzenia polskiego, ochotnik w Polskiej Armii formowanej we Francji. .Jego prace możemy obejrzeć na żywo m.in. w Tate Gallery w Londynie, a w sieci, największy ich przegląd na artsy.net. Poniżej obraz pt. „No-Man’s Land”.
Élisa Beetz-Charpentier, francuska rzeźbiarka i malarka. Prawdopodobnie przyjęta w roku 1927 forma godła Polski (na której bazuje aktualnie obowiązująca wersja) autorstwa Zygmunta Kamińskiego jest w rzeczywistości kopią (plagiatem) wizerunku polskiego orła z plakietki ku czci Ignacego Paderewskiego zaprojektowanej w roku 1924 przez Élisę Beetz-Charpentier.
Literatura i dziennikarstwo
Margaret Mitchell, amerykańska pisarka i dziennikarka, autorka „Przeminęło z wiatrem”, jednej z najbardziej znanych i wpływowych amerykańskich powieści, nagrodzona dwukrotnie nagrodą Pulitzera.
Sigrid Undset, norweska powieściopisarka katolicka, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1928. W Polsce wydano m.in. „Krystynę córkę Lavransa”, „Krzak Gorejący”, „Legendy o królu Arturze”.
Maurice Maeterlinck, flamandzki (choć pisał po francusku) dramaturg, eseista i poeta, noblista literacki z 1911. Teksty jego dramatów w tłumaczeniu na język polski możemy odnaleźć m.in. na stronach Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej.
Sarojini Naidu, indyjska polityczka, poetka i aktywistka antyimperialistyczna. Była pierwszą kobietą w Indiach pełniącą funkcje gubernatora, a jej wiersz „In the Bazaars of Hyderabad” do dziś należy do jednego z najbardziej znanych w Indiach. W sieci możemy znaleźć jej najbardziej znany tomik wierszy The Golden Treshold na stronach Internet Archive.
James Truslow Adams, amerykański historyk współczesności i pisarz, spopularyzował termin American Dream w swojej książce „The Epic of America”
Elsa Bernstein , dramarturżka pochodzenia żydowskiego, współautorka dramatyzowanej baśni „Königskinder”. Jej pamiętnik przetrwania obozu koncentracyjnego w Dachau został odnaleziony i opublikowany 50 lat po jego napisaniu.
Piotr Odmieniec Włast (Maria Komornicka) polski pisarz młodopolski, tłumacz i krytyk literacki. Przez ponad 30 pierwszych lat życia funkcjonował jako kobieta. Prace takie jak dramat „Skrzywdzeni” oraz „Baśnie. Psalmodie” wydane pod nazwiskiem Komornickiej znajdziemy m.in. w Federacji Bibliotek Cyfrowych.
Stanisław Wyrzkowski, polski poeta, powieściopisarz i tłumacz okresu Młodej Polski. Tłumaczył m.in. „Nostromo” Josepha Conrada, „Opowieści niesamowite” Edgaar Allana Poe, „Takie sobie bajeczki” Rudyarda Kiplinga, pisma Fryderyka Nietzschego.
Muzyka
Herbert Stothart, amerykański kompozytor muzyki filmowej. Za muzykę do filmu „Czarnoksiężnik z krainy Oz” otrzymał Oscara (łącznie był nominowany do tej nagrody 12 razy). Jego prace możemy odnaleźć poprzez wyszukiwarkę cyfrowej biblioteki Europeana Collections, a posłuchać na YouTube.
Lead Belly (Huddie William Ledbetter) amerykański autor tekstów, piosenkarz, gitarzysta folkowy. W sieci (m.in. na Spotify) można znaleźć jego sporą ilość nagrań m.in. wykonania takich klasycznych amerykańskich piosenek jak „Where Did You Sleep Last Night” czy „House of The Rising Sun”. Jego twórczość inspirowała muzyków popowych i rockowych m.in. Van Morrisona.
Richard Strauss, niemiecki kompozytor muzyki późnego romantyzmu, dyrygent, autor pieśni i oper. Jego kompozycje znajdziemy w cyfrowej bibliotece IMSLP (International Music Score Library Project), która zbiera i udostępnia zapisy nutowe z całego świata dostępne w domenie publicznej.
Nauka
Stanisław Grabski, polski ekonomista i polityk, autor prac na temat ekonomii społecznej.
Stanisław Michalski, działacz oświatowy, wydawca i redaktor (razem z Aleksandrem Heflichem) „Poradnika dla samouków” (do odnalezienia w Federacji Bibliotek Cyfrowych). Poradnik zawierał usystematyzowane wykłady z różnych dziedzin nauki i zastąpić nieobecną wówczas polską szkołę. Postulował zmianę mentalności uczonych akademickich na rzecz większej roli popularyzacji nauki, a nie tylko prowadzenia wykładów.
Gdzie szukać więcej?
Polska i angielska Wikipedia przygotowały jak co roku bardzo kompleksowe listy, w których można odkryć mniej znane a ciekawe postacie i ich twórczość:
Dzięki za ten wpis. To jest właśnie to, czego szukam.