Przegląd domeny publicznej 2019

Nie każde święto wiąże się z dawaniem prezentów. Nie każde też daje je w sposób demokratyczny: takie same dla wszystkich. Takim wyjątkowym jest właśnie dzień domeny publicznej obchodzony 1 stycznia. To dzień w którym do kolejnych utworów wygasają prawa autorskie majątkowe. To znaczy, że przechodzą one do domeny publicznej: stają się powszechnie dostępne i można swobodnie je wykorzystać w takim sposób w jaki tylko sobie wymarzysz!

Oto przegląd na 2019 rok oraz, kilka ciekawostek dotyczących tego, jak “domena publiczna” działa z punktu widzenia prawa. W tym roku do domeny publicznej przechodzą dzieła, których autorzy zmarli w 1948 roku. W Polsce, choć wygasanie praw autorskich majątkowych zdefiniowane jest ustawowo, sam termin prawny nie występował za często aż do ostatniej dekady. Dzięki działaniom m.in. Koalicji Otwartej Edukacji oraz Wikipedystów zaczął pojawiać się również w materiałach Ministerstwa Kultury, a instytucjom publicznym takim jak muzea i biblioteki, coraz rzadziej zdarza się opatrywać notą ochronną skany utworów, do których prawa autorskie majątkowe wygasły.

W USA najbliższy dzień domeny publicznej będzie wyjątkowy. 1 stycznie 2019 roku do domeny publicznej przechodzą prace powstałe przed 1923, których ochrona została przedłużona w wyniku m.in. lobbingu firmy Disney, najpierw w 1976, a potem ponownie w 1998 roku przez The Copyright Term Extension Act (CTEA). Tym samym 1 stycznia 2019 roku, w USA do domeny trafią nie tylko utwory uwolnione globalnie najczęściej 70 lat po śmierci twórców, ale również materiały takie twórczość Virginii Woolf czy wczesne czarno-białe animacje takie jak Felix the Cat. W najbliższych latach można spodziewać się zatem ciekawych produkcji z USA, które będą mogły wreszcie korzystać z długo zamkniętej twórczości z początków XX wieku.

SZTUKI WIZUALNE

Maximilian Lenz – austriacki malarz symbolista i naturalista, grafik i rzeźbiarz, jeden z prekursorów secesji wiedeńskiej. Jego prace możemy oglądać już w Wikimedia Commons.

Maximilian Lenz , Frühlingsreigen (A Song of Spring) 1913 znajduje się w prywatnej kolekcji (pod linkiem opis dzieła przygotowany przez DailyArt)

Arshile Gorky amerykański malarz pochodzenia ormiańskiego, który tworzył w stylu abstrakcyjnego ekspresjonizmu. Uznawany obok Marka Rothko, Jacksona Pollocka i Willemema de Kooninga, Gorky za jednego z najważniejszych amerykańskich malarzy XX wieku i jako pierwszy z nich wchodzi do domeny. Niektóre  z jego prac można oglądać na Wikimedia Commons oraz WikiArt.

Arshile Gorky, Diary of a Seducer (1945) znajduje się w MoMA.

Na Hye-seok –  koreańska poetka, pisarka, malarka, pedagożka, feministka i działaczka na rzecz niepodległości Korei spod władzy japońskiej.  Była pierwszą kobietą profesjonalną malarką i pierwszą feministką pisarką w Korei. Jej prace można odnaleźć m.in. w Google Arts&Culture

Dancers, by Na Hye-sok, 1896/1948 (From the collection of Korea Database Agency)

GRY

Elizabeth Magie Phillips – amerykańska wynalazczyni, poetka, aktorka i inżynierka. Twórczyni gry planszowej The Landlord’s Game poprzedniczki dzisiejszego Monopoly (i Anti-Monopoly). Gra miała edukować o działaniu podatków i rynku nieruchomości, a w szczególności pokazywać niesprawiedliwe były wówczas przepisy dla ubogich lokatorów. Sama gra prawdopodobnie czerpie z podstawowych zasad gry planszowej Zohn Ahl, granej przez Indian Kiowa z Ameryki Północnej.

Landlords Game na bazie zgłoszenia patentowego z 1924.

LITERATURA I DZIENNIKARSTWO

Gertrude Barrows Bennett (znana pod pseudonimem pisarskim Francis Stevens)- amerykańska pionierka science fiction i fantasy, autorka m.in. Claimed,  The Citadel of Fear (do przeczytania tutaj i jako audiobook w LibriVox), The Heads of Cerberus. Jej mroczne powieści inspirowały m.in H. P. Lovecrafta tworzącego w tym samym okresie co Bennett.

Rheta Louise Childe Dorr –  amerykańska dziennikarka, redaktorka i działaczka polityczna na rzecz praw kobiet oraz praw pracowniczych. Dorr była  pierwszą redaktorką wpływowej gazety The Suffragist, współpracował z Women’s Trade Union League w celu wprowadzanie w USA płacy minimalna, 8-godzinnego dnia pracy i prawa kobiet do głosowania. Jej prace można znaleźć w Internet Archive oraz jako audiobooki w LibriVox.

Emmeline Pankhurst and Rheta Childe Dorr [between ca. 1910 and ca. 1915] George Grantham Bain Collection (Library of Congress).

NAUKA

Ruth Benedict – amerykańska antropolożka. Jej badania miały wielkie znaczenie dla rozwoju antropologii kulturowej i folklorystyki. W swoim większym dziele Wzory kultury (Patterns of Culture , 1934) skupia się na relacjach pomiędzy osobowością, językiem, sztuką i kulturą dowodząc, że żaden z tych elementów nie istnieje w izolacji. Badała m.in. plemiona Ameryki Północnej, pisała o amerykańskim folklorze i kulturze japońskiej.

Władysław Witwicki – jeden z twórców polskiej psychologii i autor pierwszych podręczników do psychologii, związany ze szkołą lwowsko-warszawską, postulujący teorię kratyzmy według której zmiany emocjonalne człowieka znajdują swoje zakorzenienie w dążeniu do poczucia mocy. Jako znawca kultury starożytnej przetłumaczył z komentarzami dzieła Platona. Krytykowane od strony filologicznej i ścisłości filozoficznej cechują się dużą przystępnością: plastycznością, realizmem psychologicznym.

Fryderyk Zoll (młodszy)polski prawnik, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaangażowany w reformę międzynarodowego prawa prywatnego, wiceprezydent Rady Szkolnej krajowej która nadzorowała szkolnictwo powszechne i średnie w Galicji;  jako członek Komisji Kodyfikacyjnej tworzący zręby prawa w odrodzonej Polsce – współtworzył m.in pierwszą w Polsce ustawę o prawie autorskim.

Mikołaj Bierdiajew rosyjski filozof, zaczynał jako socjalista skończył jako chrześcijański egzystencjalista. Jedno z najpopularniejszych, tłumaczonych na wiele języków dzieł, “Nowe średniowiecze” można przeczytać tu. Obserwuje on w nim cywilizacje w ich przełomowych momentach. A więc – bardzo na czasie 🙂

MUZYKA

Ermanno Wolf-Ferrari – włoski kompozytor. Był twórcą oper komicznych, m.in. Le donne curiose, Czterech gburów, L’amore medico 1913. Komponował także oratoria i utwory instrumentalne. Jego kompozycje można znaleźć w internetowej bazie zapisów nutowych muzyki klasycznej w domenie publicznej IMSLP.

John Avery Lomax – amerykański pionier muzykologii i folklorystyki. Zebrał około 10 000 polowych nagrań dokonanych dla archiwum folkloru Biblioteki Kongresu. Jego prace można znaleźć min. w archive.org, jako audiobooki w Librivox oraz dokumenty i nagrania w cyfrowej Bibliotece Kongresu.

Gerardo Matos Rodríguez (znany także jako Becho) – urugwajski muzyk, kompozytor oraz dziennikarz, twórca znanego tanga „La Cumparsita”. Jego twórczość przechodzi do domeny publicznej w Polsce i wielu krajach na świecie, a w jego ojczystym kraju prawa majątkowe wygasły już 20 lat temu (Urugwaj podobnie jak Kanada, Nowa Zelandia, Boliwia i Białoruś mają 50 lat ochrony).

FILM

David Wark Griffith – amerykański reżyser i producent filmowy z okresu kina niemego,  współzałożyciel pierwszej niezależnej wytwórni filmowej United Artists. Spośród ponad filmów, które nakręcił do do historii przeszły najbardziej jego filmy o tematyce historycznej w tym kontrowersyjny Narodziny narodu (o rodzinach które założyły Ku Klux Klan) oraz Nietolerancja (do której zatrudniono 60 000 statystów), która miała być odpowiedzią na zarzuty wobec Narodzin narodu.

Pełną listę osób, do których prac wygasną 1 stycznia prawa majątkowe znajdziecie jak zawsze na Wikipedii.

To może CIE ZAINTERESOWAĆ

Comments (3)

  1. […] Zapraszam także do Przeglądu domeny publicznej: https://otwartezasoby.pl/domena2019/ […]

  2. Polecam usunięcie lub zmianę na nieanimowany – stały – tego tekstu pod postami “TO MOŻE CIĘ ZAINTERESOWAĆ”.
    To z powodów dostępnościowych.

Leave a Reply to Mikołaj Rotnicki Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.