Pierwsze kroki do tworzenia i publikowania otwartych zasobów edukacyjnych

Przygotowujesz na zajęcia lekcyjne materiały, w których korzystasz z rzeczy pobranych z sieci (np. zdjęć, tekstów, muzyki)? Czasem (może nawet często) korzystasz z narzędzi online, w których te materiały tworzysz? Jeśli nie publikujesz ich jeszcze np. na swoim lub szkolnym blogu, to dzieli Cię tylko kilka kroków od tego, by zacząć tworzyć otwarte zasoby edukacyjne. Chcesz zrobić coś, z czego skorzystają bezpiecznie i wygodnie inni nauczyciele i nauczycielki?
W pierwszym odcinku zajmiemy się tym, jak szybko ocenić czy nasz materiał nie będzie mieć problemów z prawem oraz jak wybrać licencję i oznaczyć nią utwór. W kolejnym odcinku przejdziemy przez narzędzia i strony, które nadają się najlepiej do publikowania otwartych zasobów edukacyjnych.

1. Przygotuj swoje materiały

Jeśli chcesz aby inne osoby mogły skorzystać z tego co tworzysz pomyśl chwilę o tym jak będzie im najwygodniej je znaleźć i wykorzystać. Może warto przygotować je w wygodnym formacie np. pliku tekstowym zamiast PDF i sprawdzić tekst językowo przed publikacją? Jeśli tworzysz grę, ćwiczenia lub karty pracy, spróbuj dodać do nich krótką instrukcję, która pomoże zrozumieć jak wykorzystać dany materiał.

2. Zbierz i sprawdź materiały dodatkowe

Jeśli korzystasz z cudzych materiałów, cytatów czy treści z sieci musisz sprawdzić, czy możesz je wykorzystać w swoim materiale. Dozwolony użytek edukacyjny pozwala Ci korzystać dość swobodnie z opublikowanych już  materiałów w klasie, ale nie kiedy chcesz je rozpowszechniać poza nią. Bez pytania o zgodę autorów i autorek możesz skorzystać z ich prac w ramach prawa  cytatu, ale tylko spełniając odpowiednie warunki, o których piszę dalej. Bardziej swobodnie możesz korzystać z materiałów do których wygasły prawa autorskie majątkowe (tzw. domena publiczna) lub dostępnych na otwartych licencjach (np. Creative Commons). W tym kroku spróbuj sprawdzić, czy możesz korzystać z tych materiałów, które masz lub czy musisz zastąpić je otwartymi zasobami z sieci.
a. Cytat to korzystanie z fragmentów lub drobnych utworów w całości, kiedy do nich bezpośrednio nawiązujemy np. krytycznie (analizując czyjś utwór) lub z racji na gatunek, w którym piszemy, np. parodiując cudzy utwór. Cytaty muszą być zawsze uzasadnione celem lub prawem gatunku (nie mogą stanowić po prostu ilustracji dla naszego utworu) i być poprawnie oznaczone co do źródła i autorów (jeśli sa znane). Więcej o cytacie i jego granicach możesz przeczytać w podręczniku Prawo Kultury.

b. Domena publiczna to zwykle starsze materiały, z archiwów, muzeów i bibliotek cyfrowych, do których wygasły prawa majątkowe i możemy korzystać z nich bez ograniczeń, pamiętając jedynie od podpisywaniu autorów. Wiele ciekawych grafik, zdjęć czy map znajdziemy w polskiej bibliotece cyfrowej Polona.pl lub poprzez wyszukiwarkę z europejskich archiwów europeana.eu

Grafika “Kot syjamski” aut. Goryńska Wiktoria Julia, domena publiczna, źródło Polona.pl

c. Licencje Creative Commons posłużą nam do publikacji otwartego zasobu edukacyjnego, jak i do wzbogacenia go o inne materiały np. ilustracje. Licencji jest 7 dlatego dla wygody najprościej jest wybrać najpierw licencję, na której sami będziemy publikować i odpowiedni wyszukiwać materiałów uzupełniających, które będą do niej pasować. W przypadku drobnych utworów jak zdjęcia i grafiki najlepiej korzystać z tych na licencji CC Zero takich jak dostępne w serwisie Pixabay (nie wymaga nawet podpisu, choć warto podawać co najmniej informację, że dane zdjęcie jest dostępne na CC 0) lub CC BY (Uznanie autorstwa) – które wymaga podawania informacji o autorze, linku do źródła oraz licencji (zobacz przykład poniżej).

Zdjęcie “stan wojenny w Polsce 1981-1983” aut. Marcin Polak na licencji CC BY 2.0

W wyszukaniu odpowiednich materiałów i ich prostym oznaczeniu mogą pomóc Ci: wyszukiwarka Creative Commons, która pozwala jednym przyciskiem skopiować tekstowe oznaczenie autorstwa zdjęcia i licencji (zobacz GIF poniżej) i serwis PhotosForClass, który dodaje informacje o autorach i licencji do samych zdjęć. Instru

via GIPHY

3. Wybierz licencję dla całego materiału

Przed Tobą ważna decyzja. Jak chcesz, by Twój materiał zadziałał? To jaką licencję wybierzesz, wpłynie na to ile będzie można z nim zrobić. Więcej informacji o licencjach Creative Commons znajdziesz tutaj, ja mogę tylko podpowiedzieć, że najwięcej otwartych zasobów dostępnych jest na jednej z dwóch: CC BY (Uznanie autorstwa) jak wideo-lekcje z Pistacja.tv czy epodręczniki.pl (stworzone Ośrodek Rozwoju Edukacji i Min. Edukacji) lub CC BY-SA (Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach) jak Wikipedia czy blog Superbelfrów.

4. Przygotuj opis swojego materiału i wykorzystanych treści

Kiedy zdecydowałeś/zdecydowałaś się już na licencję dla swojego zasobu i posiadasz niezbędne informacje, by opisać również materiały, z których korzystasz, przygotuj opis całości. Może znaleźć się na końcu prezentacji czy wpisu, ekranie końcowym filmu lub w przypisach, ale ważne by był łatwy do odnalezienia. Jeśli umieszczasz coś na swojej stronie, możesz dodać do opisu fragment kodu HTML, który ułatwi wyszukiwarkom rozpoznanie Twojego otwartego zasobu. Wystarczy, że uzupełnisz swoje dane w tym formularzu i skopiujesz opis i/lub kod w odpowiednie miejsce na Twojej stronie. Jeśli chodzi o materiały, z których korzystasz, to musisz zawrzeć listę ich opisów (takich jakie przykłady opisane zostały w punkcie drugim). Jeśli nie korzystasz z własnej strony lub serwisu, który ma wbudowane narzędzia do licencji CC (tak jak na przykład Flickr czy SlideShare), pamiętaj dodać odpowiednie informacje w polach na opis.

Przykład opisu:

Artykuł “Pierwsze kroki do tworzenia i publikowania otwartych zasobów edukacyjnych” autorstwa Kamila Śliwowskiego jest objęty licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe. Wykorzystane materiały:
– Grafika “Kot syjamski” aut. Goryńska Wiktoria Julia, domena publiczna, źródło Polona.pl
– Zdjęcie “stan wojenny w Polsce 1981-1983” aut. Marcin Polak na licencji CC BY 2.0

5. Opublikuj swój materiał tak, by inne osoby mogły go łatwo znaleźć

Jeśli udało Ci się zrealizować poprzednie punkty, ten będzie bardzo prosty. Masz już swój materiał, opis licencji i użytych zasobów oraz instrukcję dla innych nauczycieli i nauczycielek. Teraz trzeba tylko opublikować rezultat Twojej pracy. Czasem najwygodniejsza może być własna lub szkolna strona WWW, na której możesz łatwo przygotować wpis i umieścić dowolne załączniki. Dla wielu typów materiałów lepsze jednak mogą być wyspecjalizowane serwisy, tak jak dla wideo prawie naturalnym wyborem jest YouTube. W przypadku prezentacji możesz skorzystać z serwisu SlideShare, dla zdjęć Flickr, a dla scenariuszy i tekstów wystarczy publiczny Google Docs.

Gotowe! Jeśli masz jakieś pytania napisz do mnie lub daj znać w komentarzach na Facebook’u. Możesz śmiało skopiować cały ten tekst na swojej stronie, nie zapomnij tylko go opisać i podać link. Niebawem kolejna część!

Tekst: Kamil Śliwowski

Współpraca: Tomasz Mikołajczyk

Grafika tytułowa: Piotrek Chuchla, licencja CC BY 3.0.